Tıp tarihi açısından bir müzenin tartışmaya açık olması oldukça nadirdir. Fakat Philadelphia’daki Mütter Müzesi, sıradan bir müze olmanın ötesinde: İnsan bedeni, hastalıklar, deformiteler ve bilimin karanlık yönleri hakkında hem öğretici hem de rahatsız edici bir arşiv sunuyor. Sıra dışı koleksiyonlarıyla yıllardır hem tıp tutkunlarının hem de genel ziyaretçilerin ilgisini çeken bu müze, zaman zaman etik soruları da gündeme getiriyor. Gerçek insan kalıntılarının sergilenmesi, bu örnekler ile bağışçılar arasındaki ilişkiler ve koleksiyonun sunum tarzı; hepsi kamuoyunda yeni tartışmalara yol açıyor. Özellikle 2022 yılında yeni bir yöneticinin göreve gelmesiyle, Mütter Müzesi içerik ve yönetim anlayışı açısından önemli bir değişim sürecine girdi. Bu değişim, sadece müzenin iç işleyişini değil, bağışçılarla olan ilişkileri, çalışanların tutumunu ve halkın bakış açısını da derinden etkiledi. Bu yazıda, Mütter Müzesi’nin çalkantılı son yıllarına, etik sorunlara, yönetsel krizlere ve sonunda umut verici bir yeniden yapılanma sürecine odaklanacağız.
Eğer tıbbın karanlık ama büyüleyici yüzüne ilginiz varsa, muhtemelen Mütter Müzesi’ni duymuşsunuzdur
ABD’nin Philadelphia kentinde yer alan bu benzeri olmayan müze, kelimenin tam anlamıyla bir tıbbi tuhaflıklar mabedi. Burası sadece bilimsel bir koleksiyon değil; aynı zamanda şaşkınlık, merak ve zaman zaman hafif bir tedirginlik duygusu sunan bir deneyim alanı. Düşünün: Kavanozlar içinde saklanan sıradışı organlar, her boyutta iskeletler, tarihsel cerrahi aletler ve Albert Einstein’ın beyninden alınan tek bilinen örnek!
Müze, ürkütücü görünmesine rağmen aslında oldukça bilimsel bir ortam sağlıyor. Burada, Başkan Grover Cleveland’ın çenesinden çıkarılan tümörü bile görebilirsiniz. Ayrıca, genetik bozukluklarla doğan bebeklerin korunmuş bedenleri ve ender hastalıkların izlerini taşıyan örnekler de sergileniyor. Ancak bu çılgın bilim kurgu filminden fırlamış gibi görünen müzenin arkasında, oldukça duyarlı ve vizyoner bir kişi var.
Müzenin kurucusu Thomas Dent Mütter, 1811’de Virginia’da doğdu
Henüz 8 yaşında ailesiz kalan bu çocuk, tüm zorluklara rağmen 1831’de Pennsylvania Üniversitesi’nden tıp diploması aldı. Genç yaşında kendi muayenehanesini açtı ve özellikle “görülmek dahi istenmeyen” hastalara karşı gösterdiği şefkat ve anlayışla kısa sürede tanındı. Bazı doktorların dokunmaktan bile çekindiği fiziksel bozukluklara sahip hastalarla empati kurmasıyla biliniyordu.
Mütter, sadece yetenekli bir cerrah değildi; aynı zamanda bir öncüydü. Philadelphia’da eterle anestezi uygulayan ilk doktor olarak tanınmıştı. Nadir hastalıklar ve şekil bozuklukları üzerine uzmanlaşmıştı. Öğrencilerine bu sıra dışı vakaları öğretmek amacıyla topladığı medikal örnekler zamanla bir koleksiyona dönüştü. Bu koleksiyon, ölümünden sadece dört yıl sonra, 1863’te açılan Mütter Müzesi’nin temelini oluşturdu.
İlginizi çekebilir:
Korku Bağımlıları İçin: Tüylerinizi Diken Diken Edecek En İlginç 11 Müze
Dr. Mütter’in 30.000 dolarlık bağışı ile açılan müzede başlangıçta yalnızca 1.700 nesne bulunuyordu
Bugün ise 25.000’den fazla esere sahip dev bir koleksiyona dönüştü. Philadelphia Tabipler Birliği’nin yönetiminde olan müze, aynı zamanda tıp tarihi üzerine önemli bir araştırma arşivine de ev sahipliği yapıyor.
Kalıcı sergilerin yanı sıra geçici sergiler de oldukça ilgi çekici. Örneğin, “Kırık Bedenler, Acı Çeken Ruhlar” adlı sergi İç Savaş dönemi yaralanmaları ve iyileşme süreçlerini ele alıyor. Ziyaretçilere, bir kolun kesilmesinin nasıl bir deneyim olduğu interaktif olarak gösteren bir alan bile var! Evet, fazlasıyla gerçek.
Başka bir etkileyici sergi ise “Grimm’in Anatomisi: Masallar, Beden ve Tıp”. Bu bölümde klasik Grimm Masalları’nın tıbbi ve fizyolojik yönleri inceleniyor. Örneğin, Külkedisi’nin hikayesi ile Çin ayak bağlama geleneği arasında dikkat çekici paralellikler kuruluyor. Müze küratörlerinden Anna Dhody’nin dediği gibi, “Grimm masalları sadece fantastik değil, aynı zamanda bedenin sınırlarını ve kırılganlığını da anlatır. Her zaman mutlu son yoktur.”
Mütter Müzesi raflarında duran insan kalıntıları, kavanozlardaki organlar ve yıllardır süregelen “tuhaflık koleksiyonu” herkesin ilgisini çekiyor
Ancak herkes bu sergilerden hoşnut değil. Bazı kişiler, insan bedenlerinin bu şekilde sergilenmesini “zevksiz” hatta “etik dışı” buluyor. Ancak müze yönetimi, yıllardır bu eleştiriler karşısında duruşunu değiştirmedi: Sergilenen her şeyin bilimsel ve öğretici değeri bulunduğunu vurguladı. Zaman zaman bu konuda mizahi paylaşımlar yaparak tartışmaları yanıtladılar. Fakat işler 2022 yılının sonbaharında, beklenmedik bir şekilde karıştı.
Eylül 2022’de müzenin başına geçen yeni yönetici direktör Kate Quinn, göreve gelir gelmez durgun suyu dalgalandırdı. Quinn, koleksiyonun etik boyutunu yeniden gündeme taşıdı ve en başta müzenin çevrimiçi içeriklerinin çoğunu kaldırdı
Önceki yöneticilere de yeterince etik davranmadıkları gerekçesiyle eleştiriler yöneltildi. 2023’te Philadelphia Magazine’e verdiği röportajda, “Eğitim vermeye devam etmeliyiz ama etik temeller üzerinde” dedi.
Ancak bu açıklamalar, tepkileri yatıştırmak yerine tam tersine bir yangına benzin döktü. Bazı kişiler onu fazla akademik, kimileri ise gündem dayatmakla suçladı. Hatta Wall Street Journal, “İptal Kültürü Philadelphia’nın En Tuhaf Müzesi’ni Ele Geçiriyor” başlıklı bir yazı bile yayımladı.
İçeriden gelen bilgiler de çarpıcıydı: Quinn göreve başladıktan sonraki 9 ay içinde tam 13 çalışan istifa etti. Bazı personel yönetim tarzının “baskıcı ve kopuk” olduğunu dile getirdi. Quinn ise kendisini savunarak, “Ben devrim yapmaya gelmedim, ama toplum değişiyor ve müzeler de bu değişime ayak uydurmalı.” dedi.
İlginizi çekebilir:
Hastalıkların Korkutucu Tarihine Yolculuk: Dünyadaki En İlginç 10 Tıp Müzesi
2024 tarihli bir habere göre, iki bağışçı, çevrimiçi içeriklerin kaldırılmasından rahatsızlık duyarak organlarını geri istedi
Mütter Müzesi için vücut parçalarını bağışlayan bazı kişiler de seslerini yükseltti. Bunlardan biri olan Robert Pendarvis, akromegali hastalığı nedeniyle vücudunda olağandışı büyümeler yaşamış ve bu nadir hastalık hakkında farkındalık sağlamak amacıyla müzeye videolar hazırlamıştı. “Ben bu videoları eğitim için bağışladım. Ancak şimdi kaldırıyorlar, bu benim için kabul edilemez.” dedi.
Bir diğer bağışçı Rachel Lance ise müzeye büyük, kanserli olmayan bir tümör bağışlamıştı. Quinn ile yaptığı telefon görüşmesinde duydukları daha da endişe vericiydi. Quinn’in kendisine, “Müzedeki bir nesne ister kemik, ister organ, isterse seramik parçası olsun, aralarında fark yok. Yasal olarak istediğimizi yapabiliriz,” dediğini iddia etti.
Bu ifadeler, sadece bağışçıları değil, müzecilik camiasını da ayağa kaldırdı. Zira hem Uluslararası Müzeler Konseyi hem de Amerikan Müzeler İttifakı, insan kalıntılarının sahibinin niyetine ve onuruna saygı gösterilmesi gerektiğini açıkça belirtiyor.
Müze müdürü Quinn’e karşı yazılan dilekçeler yayıldı; destekçiler kadar muhalifler de ses yükseltti. Nihayet, 2025’in Nisan ayında Quinn görevinden istifa etti
Yerine, müzenin köklerine daha yakın bir isim olan Erin McLeary ve Sara Ray getirildi.
Basına konuşan bir müze çalışanı, Quinn’in ayrılığı sonrası personelin rahat bir nefes aldığını belirtti: “Artık bu özel koleksiyonu, müzenin doğasına uygun ve etik bir şekilde tanıtacak doğru kişilere sahibiz.”
Kaynak: 1
