Avrupa Birliği dendiğinde aklınıza ilk ne geliyor? Ortak para birimi euro mu, Schengen kolaylıkları mı, yoksa o meşhur Brüksel bürokrasisi mi? Ne olursa olsun, AB aslında Avrupa’nın siyasi ve ekonomik kalbi konumunda. Ama ilginç bir detay var: Avrupa kıtasındaki her ülke bu birliğe dahil değil! Bazı ülkeler “Biz ihtiyacımız yok, kalalım” derken, bazıları “Gireriz” deyip yarı yolda kaldı, bazıları ise çeşitli siyasi ve hukuki nedenler yüzünden hep dışarıda tutulmuş durumda. Yani mesele “Avrupalı olmak” değil, “AB’li olmak”! Mayıs 2025 itibarıyla, AB’ye tam üye olmak isteyen ama henüz o noktaya ulaşmamış 9 ülke var: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Gürcistan, Moldova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Türkiye (evet, hâlâ adayız!) ve Ukrayna. Her biri kendi bünyesinde uzun, virajlı ve bazen inişli çıkışlı bir üyelik yolculuğunda. Ama bir de var ki… Ne üyeler ne de adaylar! İsviçre’den Birleşik Krallık’a, Norveç’ten Monako’ya kadar birçok ülke ya AB’yi uzaktan izlemeyi tercih etmiş ya da baştan hiç bu yola girmemiş. Bu arada, Ermenistan 2025’in başlarında “Belki biz de katılırız” diyerek süreci başlatmış. Vatikan, San Marino ve Andorra da kendi minik devlet halleriyle bu denklemin bir parçası. Peki, Avrupa Birliği üyesi olmayan Avrupa ülkeleri hangileri?
Avrupa Birliği nedir?
Avrupa Birliği, 27 ülkenin bir araya gelerek “Birlikte daha güçlü oluruz!” dediği siyasi ve ekonomik bir organdır. Merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’de yer alıyor. Hani şu “Avrupa Komisyonu binası” diye duyduğunuz yerde, işte orası.
AB’nin amacı nedir? Savaş sonrası yıkılan Avrupa’yı yeniden inşa etmek, ülkeler arasında barışı sağlamak, ekonomik büyümeyi desteklemek ve beraberce ilerlemek. Ortak para birimi (Euro), ortak yasalar, serbest dolaşım gibi unsurları düşünün. Bir ülkeden diğerine pasaportsuz geçmek? AB ülkelerindeyseniz, bu mümkündür.
Ancak durum pek de öyle değil. Üyelik, sadece “Ben geldim, alır mısınız?” demekle olmuyor. Katı kurallar, sıkı müzakereler ve yıllarca süren reformlar mevcut. Gerçekten sabır gerektiren bir süreç.
AB’ye girmek için neler gerekiyor?
Bir kontrol listesi düşünün. AB’ye katılmak isteyen bir ülkenin öncelikle Kopenhag Kriterleri olarak bilinen kapsamlı bir listeyi yerine getirmesi gerekiyor. Bu da şu anlama geliyor:
- Demokrasi sağlanacak.
- Hukukun üstünlüğü sağlanacak.
- İnsan hakları ve azınlık hakları koruma altına alınacak.
- Piyasa ekonomisi düzgün işleyecek.
- AB yasalarına (acquis communautaire) uyum sağlanacak.
- Yargı sistemi, devlet yapısı ve bürokrasi hazır olmalı.
Yani, hem iç işleyiş doğru olmalı hem de dışarıdan bakıldığında “Evet, bu ülke Avrupa’ya hazır!” dedirtmeli. Yeterli mi? Son aşamada AB üyesi tüm ülkelerin onayına da ihtiyaç var. İyi şanslar!
Peki kimler şu anda aday?
Mayıs 2025 itibarıyla Avrupa Birliği’ne resmi olarak aday olan 9 ülke bulunuyor. Her biri farklı bir hikaye taşıyor; kimisi savaşın ortasında, kimisi reform peşinde, kimisi ise yıllardır aynı yerde sayıyor.
O 9 ülke şunlar:
- Arnavutluk
- Bosna-Hersek
- Gürcistan
- Moldova
- Karadağ
- Kuzey Makedonya
- Sırbistan
- Türkiye
- Ukrayna
Hadi şimdi bunlardan birkaçına yakından bakalım:
Ukrayna
2022 yılında Rusya’nın işgali başlamasıyla Ukrayna, “Ben AB’ye katılmak istiyorum!” diyerek başvuruda bulundu. 2024’te müzakerelere resmi olarak başlandı. Ancak durum oldukça zor; hem ülke savaşta hem de içeride birçok reform yapılması gerekiyor.
Yine de AB, “İlerleme var, devam edin” mesajını veriyor. Ukrayna, yargı reformu, yolsuzlukla mücadele ve azınlık hakları gibi konularda önemli adımlar attı. Hedef ise 2030’a kadar tam üyelik. Belki olur, belki olmaz; ancak niyetleri belli: “Avrupa’nın bir parçası olmak istiyoruz.”
Türkiye
Türkiye’nin AB serüveni adeta bir telenovela gibi: uzun, karmaşık ve bol dramalı. 1999’da “aday” olduk, 2005’te müzakerelere başladık… fakat şimdi 2025’te hâlâ kapıda bekliyoruz.
Toplam 35 başlık var, sadece 16’sı açılmış durumda. Son yıllarda yaşanan siyasi gelişmeler, insan hakları ve basın özgürlüğü gibi konular Brüksel’de endişe yarattı. 2019’dan beri müzakereler resmen durdurulmuş durumda.
Fakat süreç henüz tamamlanmadı: Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve vize serbestliği gibi konularla yeni bir diplomatik sayfa açma ümidi sürüyor. Türkiye hâlâ “Masadayım” diyor. Göreceğiz ki AB ne zaman “Buyurun, geçin” diyecek.
Gürcistan
2022’de AB’ye başvurdu, 2023 sonunda “aday” oldu. Ancak 2024’te işler karıştı. Yeni yasalar, otoriter eğilimler ve seçim tartışmaları Brüksel’i endişelendirdi. 2024 sonunda Gürcü Başbakan, “AB ile müzakereleri 2028’e kadar askıya alıyoruz” açıklamasını yaptı. Bunun üzerine halk sokaklara döküldü: “Avrupa’yı istiyoruz!” diye bağırdı. Kamuoyu hâlâ AB yanlısı, ancak siyasetin durumu başka.
AB’den ayrılan ülkeler
2016’da Birleşik Krallık’ta gerçekleştirilen referandumda halkın mesajı açıktı:
“Biz bu birlikten ayrılmak istiyoruz.”
%52 “Çıkalım” dedi, %48 “Kalalım” dese de karar netti. Nihayetinde 31 Ocak 2020’de AB ile olan ilişkileri kapandı.
Peki neden ayrıldılar?
“Kendi yasalarımızı kendimiz yapabiliriz!”, “Sınırlarımızı kendimiz kontrol ederiz!”, “Bürokrasiden bıktık!” gibi gerekçeler öne çıktı. Ancak herkes bu durumdan memnun olmadı. Bu karar bazı vatandaşlar için seyahat ve ticaret alanında ciddi zorluklar yarattı. Özellikle İngiltere’den Avrupa’ya iş yapmayı hedefleyen şirketler için…
“Gümrük mü? O da neydi?” diyen CEO’lar artık bolca form doldurmak zorunda kaldı. 2020 sonuna kadar geçiş süreci yaşandı ve sonunda AB-Birleşik Krallık Ticaret ve İş Birliği Anlaşması yürürlüğe girdi. Bu, boşanma sonrası “arkadaş kalalım” anlaşması gibiydi.
Peki, diğer ülkeler neden üye olmak istemiyor ya da olamıyor?
Şimdi diyebilirsiniz ki:
“Birleşik Krallık gibi çıkmayı tercih eden var da, hiç mi girmemeyi seçen yok?”
Olmaz mı! Hem de birçok ülke var!
Norveç, İzlanda, Lihtenştayn: Bu ülkeler Avrupa Ekonomik Alanı’na (AEA) katıldı. Tam üye olmamakla birlikte tek pazardan faydalanıyorlar. Bağımsızlıklarını korumak istiyorlar, yani “Kuralları uygularız ama söz hakkı istemeyiz” diyorlar. İlginç bir tercih!
İsviçre: İsviçre, AEA’ya bile katılmamış. Ancak AB ile o kadar çok anlaşma yapmış ki, neredeyse içerideymiş gibi! Yine de tam üyelik? Hayır, teşekkürler. Bağımsızlıkları onlara her şeyden daha değerli.
